Devotietegeltjes in de Processiegang

Tegeltje opzoeken

Hoe zoeken we een tegeltje op in de processiegang?
Ga naar www.archieven.nl zoekterm: “devotietegels”
Daarna op het icoontje van de tegeltjes klikken.
Hier staat een uitgebreid bestand van ruim 9000 tegeltjes.
Er kan gezocht worden door een naam, plaats, jaartal of een woord in te toetsen. Elk tegeltje heeft een uniek nummer bestaande uit twee cijfers, een letter en weer twee cijfers. Voorbeeld: 21D18
De eerste twee cijfers geven het vak aan waar het tegeltje zich bevindt.
Zie hiervoor onderstaande plattegrond van de processiegang.
De letter geeft de verticale kolom aan (van links naar rechts)
De laatste twee cijfers de horizontale rij (van onder naar boven)

NB: Klik op bovenstaande afbeelding voor een grotere, beter leesbare versie

Beschrijving tegeltjes

Bij binnenkomst in de processiegang die zich naast de kerk bevindt zien we een indrukwekkend aantal tegeltjes tegen de wanden geplaatst. Waarom en wanneer is het gebruik van het plaatsen van devotietegeltjes in de processiegang van de Kapel in ’t Zand ontstaan? Het startpunt kan eenvoudig worden afgelezen aan de jaartallen op de oudste tegeltjes die stammen uit het jaar 1927.
De reden waarom er is gekozen voor devotietegeltjes is vermoedelijk te verklaren uit het feit dat er door gelovigen ex voto’s voor Maria naar de kerk worden gebracht. De Redemptoristen willen op een gegeven moment af van het steeds maar groeiende aantal ex voto’s. (Ex voto is een voorwerp geplaatst bij een altaar of een heiligenbeeld in een bedevaartsoord, een kerk of een ander gewijd oord, als smeekbede en/of dank aan God of een heilige voor een te verkrijgen dan wel verkregen gunst). Vóór 1927 hangen er in de processiegang en in de kerk al rond de 1500. Om deze wildgroei tegen te gaan besluiten de Redemptoristen om een uniforme vorm in te voeren door middel van devotietegeltjes.
Dat er in 1927 wordt gestart met de devotietegeltjes ligt waarschijnlijk aan het feit dat in 1927 gevierd wordt dat het Mariabeeldje 50 jaar eerder op 19 augustus 1877 door Bisschop Paredis plechtig is gekroond in de Kathedraal. Vermoedelijk is dit feest mede aanleiding geweest om te starten met het plaatsen van devotietegeltjes in de processiegang.

In 1927 worden de eerste tegeltjes geplaatst in de nis voor de put waar het Maria beeldje staat. In dat jaar worden er in totaal een dertigtal tegeltjes geplaatst. Er zullen er duizenden volgen. Omdat er geen plaats meer is voor de tegeltjes wordt gestopt met het plaatsen ervan in 2009. In totaal hangen er nu iets meer dan 9.000 geel-bruine tegeltjes.

Alle tegeltjes in de processiegang zijn gemaakt door drie generaties van de familie Van de Essen. In de 20-er jaren zijn de eerste tegeltjes gemaakt door Louis van de Essen. Toen zijn zoon Leon oud genoeg was heeft hij deze taak van hem overgenomen. Dat Leon een bijzonder mens is geweest blijkt uit de tegeltjes die zijn familie na zijn overlijden in de processiegang heeft laten plaatsen ter nagedachtenis aan hem. Vanaf 1992 heeft Hilde van de Essen haar vader 17 jaar lang geholpen met het schilderen van de tegeltjes in de processiegang. Zij heeft ook de onderstaande twee tegeltjes voor haar vader geschilderd. Na het overlijden van Leon in 2009 zijn er geen tegeltjes meer geplaatst omdat er geen plaats meer was in de processiegang.

Veel mensen bezoeken de processiegang en het komt vaak voor dat men op zoek is naar een tegeltje dat door iemand van de familie geplaatst is. Niet zelden komt het voor dat men het betreffende tegeltje niet kan vinden door de grote hoeveelheid devotietegeltjes. Dit heeft Chiel Hommelberg, een van de vrijwilligers van de Kapel, op het idee gebracht om een inventarisatie te maken van de tegeltjes zodat elk tegeltje terug te vinden is. Hij is ruim twee jaar bezig geweest met het fotograferen en beschrijven van de tegeltjes. Het digitale bestand van alle tegeltjes is terug te vinden op de site van een landelijke archiefdienst: www.archieven.nl  zoekterm “devotietegels”.

Op youtube is een minidocumentaire te vinden over de processiegang en de devotietegeltjes:

Uitzending RTV Roermond – Processiegang Kapel in ’t Zand

Als een tegeltje in het digitale archief is gevonden staat er bij dit tegeltje een uniek nummer. Met behulp van dit nummer kan het tegeltje in de processiegang teruggevonden worden. Elk nummer bestaat uit twee cijfers, een letter gevolgd door weer twee cijfers. De eerste twee cijfers geven het vak aan waarin het tegeltje zich bevindt. De letter geeft de verticale kolom (van links naar rechts) aan waarin het tegeltje zit. De laatste twee cijfers geven de horizontale rij (van onder naar boven genummerd) aan van het gezochte tegeltje. Deze laatste twee cijfers maken het zoeken makkelijk ook als vak en rij niet bekend zijn kan door middel van deze laatste twee cijfers de horizontale rij gevonden worden waarin het tegeltje zich moet bevinden. Bijvoorbeeld: de aanduiding bij een tegeltje is 12 B 08. Het tegeltje bevindt zich ergens in de gang op de 8-ste rij van onder. Binnenkort zal in de processiegang een overzicht geplaatst worden van de vakken zodat het zoeken makkelijker wordt.

Voor meer informatie over de devotietegeltjes en het digitale zoekbestand kan contact worden opgenomen met Chiel Hommelberg via info@kapelinhetzand.nl

Verder in dit artikel wordt een aantal bijzonderheden over de devotietegels beschreven.

Internationale bekendheid

De meeste tegels bevatten teksten met dankbetuigingen of smeekbeden zoals het slagen voor een examen, genezen van een ziekte, dankbaarheid voor het gespaard blijven in de oorlog enz. De opdrachtgevers tot het plaatsen van een tegeltje komen niet alleen uit Roermond en omstreken maar uit het gehele land en zelfs ver daarbuiten. Plaatsnamen die gevonden kunnen worden op de tegeltjes zijn bijvoorbeeld: Amsterdam, Rotterdam, Groningen, Haarlem, Gouda, Leeuwarden, Frankfurt, Köln, Krefeld, Tongeren, Djakarta, London, Toronto, Redondo Beach California, San José, Semarang enz. De diverse landen die genoemd worden op de tegeltjes zijn onder andere: Australië, Canada, USA, Griekenland, Suriname, Curaçao, Ierland, Congo, Colombia, Indonesië en Zuid-Afrika.

Dat de Kapel veel meer is dan een parochiekerk met een regionale functie blijkt uit het internationale karakter van de teksten op de tegeltjes. Zo zijn er tegeltjes in diverse talen te vinden: Duits, Frans, Latijn, Engels, Limburgs en de taal van de Sinti’s.

Oorlogstegeltjes

Elk tegeltje is uniek en heeft zijn eigen verhaal. Natuurlijk zijn er tegeltjes die opvallen doordat er een bijzonder verhaal aan vastzit. Zo zijn er veel indrukwekkende tegeltjes uit de oorlog of vlak erna. Dank voor een behouden thuiskomst uit de oorlog of uit de evacuatie. Ook het tegeltje met de namen van 11 Sinti slachtoffers van de familie Grunholz waarvan de meesten zijn omgekomen in Auschwitz en andere concentratiekampen maakt indruk.

Devotietegels en bedevaarten

De Kapel in ’t Zand is al eeuwenlang een bedevaartsoord. Waar de bedevaartgangers in de loop van de jaren vandaan komen kan aan de hand van de tegeltjes worden vastgesteld. Zo zijn er bedevaarttegeltjes van de Amsterdamse Bedevaart, de Sinti Bedevaart, de Rotterdamse processie, de processie uit Winssum, de Roermondse Stadsprocessie en natuurlijk de Bossche Bedevaart die nu al meer dan 130 jaar naar de Kapel in Roermond komt.

Tegeltjes met rode tekst

Enkele tegeltjes hebben een rode tekst in afwijking van de gebruikelijke zwarte tekstkleur. Volgens de overlevering is dit omdat mensen die niet kunnen lezen op deze manier toch hun tegeltje kunnen terugvinden.

Bisschoppelijke tegeltableaus

In de beginjaren zijn er diverse bisschoppen die in de processiegang tegeltableaus hebben laten plaatsen. Meestal gaat het om bisschoppen die in een missieland benoemd zijn. Zo zijn er tableaus van de bisschoppen van onder andere Noord Bulgarije, Armenië en Cilicië, Curacao en Celebes.

In 1929 wordt er ook een tegeltableau geplaatst door Kardinaal Van Rossum. Hij is in die jaren lid van de Curie in Rome.